Zatrudniając pracowników w niedziele, pracodawca musi zapewnić co najmniej jedną niedzielę wolnej od pracy w ciągu każdych kolejnych czterech tygodni. Dotyczy to zarówno planowania pracy w harmonogramach czasu pracy, jak i ewentualnego dodatkowego zlecania pracy w tych dniach.
Według art. 151(9) par. 2 kodeksu pracy, za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę przypadająca na godziny od 6:00 w kalendarzową niedzielę do 6:00 następnego dnia (czyli kalendarzowy poniedziałek), chyba że u pracodawcy obowiązują inne godziny. Pracodawca może w przepisach wewnętrznych (regulamin pracy, obwieszczenie o czasie pracy) inaczej oznaczyć niedzielę (np. od 0:00 do 24:00), musi to jednak wyraźnie z tych przepisów wynikać.
Minimalna liczba niedziel wolnych
Z tak rozumianą niedzielą związana jest zasada wynikająca z art. 151(12) k.p.. Pracownik pracujący w niedziele powinien korzystać co najmniej raz na cztery tygodnie z niedzieli wolnej od pracy. Z przepisu wynika, że wolna niedziela musi być zapewniona w każdym przedziale kolejnych czterech tygodni – niezależnie od tego, od którego momentu zaczniemy je liczyć:
- 1, 2, 3, 4 tydzień – co najmniej jedna niedziela wolna,
- 2, 3, 4, 5 tydzień – co najmniej jedna niedziela wolna,
- 3, 4, 5, 6 tydzień – co najmniej jedna niedziela wolna,
- 20, 21, 22, 23 tydzień – co najmniej jedna niedziela wolna.
Przykład: Pracownik ma zaplanowaną pracę w trzy kolejne niedziele. Czwarta niedziela musi być dniem wolnym od pracy.
W piśmie z 4 sierpnia 2009 r. (nr GPP-459-4560-49/09/PE/RP) Główny Inspektorat Pracy stwierdza: – Art. 151(12) k.p. nie precyzuje, jak liczyć te cztery tygodnie. Można więc przyjąć, że rytm, w jakim podwładnemu będzie udzielana wolna niedziela, jest niezależny od okresów rozliczeniowych i w zasadzie powinien być odnoszony do układu tygodni w roku kalendarzowym. Natomiast z uwagi na to, że ten przepis nie określa początku czterotygodniowego okresu, w jakim ma przypadać wolna niedziela, pracodawca wywiąże się z tego wymogu, jeśli w każdym dowolnie wybranym czterotygodniowym okresie będzie przypadać co najmniej jedna niedziela wolna od pracy.
Wolna niedziela oznacza wolne w całym przedziale godzinowym obejmującym pracę w niedzielę (kodeksowe od 6:00 w niedzielę do 6:00 w poniedziałek lub godziny obowiązujące u pracodawcy).
Przykład: Pracownik ma zaplanowaną pracę w każdy poniedziałek przez dwa miesiące od 5:30. W tym przypadku, zakładając, że pracodawca nie zmienił godzin granicznych niedzieli wynikających z przepisów kodeksu pracy, pracownik nie będzie miał zapewnionej co najmniej jednej niedzieli wolnej w okresie czterech tygodni. W każdym tygodniu pracuje bowiem przez pół godziny w niedziele.
Obowiązek zapewnienia wolnej niedzieli nie zamyka się w okresie rozliczeniowym, w tym znaczeniu, że od początku kolejnego okresu rozliczeniowego czasu pracy liczylibyśmy od nowa okres tych czterech tygodni.
Przykład: Pracownik pracuje w systemie równoważnym, w miesięcznych okresach rozliczeniowych. Praca planowana jest na równe dni tygodnia w tym także na niedziele. Ma zaplanowaną pracę w trzy ostatnie niedziele stycznia. Pierwsza niedziela lutego musi być dniem wolnym od pracy. Nie ma w tym kontekście znaczenia to, że jest to już kolejny okres rozliczeniowy.
Wolna niedziela ma wynikać zarówno z rozkładu czasu pracy, jak i z jego wykonania.
Przykład: Pracownik ma zaplanowane trzy niedziele z rzędu jako dni pracy i czwartą niedzielę wolną. W czwartą niedzielę nie może otrzymać polecenia wykonywania pracy, gdyż skutkowałoby ono naruszeniem obowiązku zapewnienia minimalnej liczby niedziel.
Wyjątki
Obowiązek zapewnienia co najmniej jednej niedzieli wolnej nie obowiązuje jedynie w stosunku do:
- pracowników zatrudnionych w weekendowym systemie czasu pracy,
- pracowników instytucji kultury, bez względu na zajmowane stanowisko, rodzaj pracy czy system czas pracy (art. 26e ustawy z 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 194 ze zm.).
System pracy weekendowej to system, w którym praca może być planowana jedynie w piątki, soboty, niedziele oraz święta. Dobowy wymiar czasu pracy w każdym z tych dni można wydłużyć do 12 godzin. System ten stosowany jest marginalnie.
Podstawa prawna:
- art. 151(9), art. 151 (12) ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 1510 ze zm.)