Czynny żal to zawiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego, złożone przez jego sprawcę do organu powołanego do ścigania przestępstw skarbowych lub wykroczeń skarbowych, które – po spełnieniu określonych warunków – daje sprawcy gwarancję uniknięcia kary. Zgodnie bowiem z art. 16 par. 1 kodeksu karnego skarbowego, nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Co istotne, sprawcą czynu może być wyłącznie osoba fizyczna.
Warunki skuteczności czynnego żalu
Podkreślić trzeba, że nie każdy sprawca może skorzystać z ochrony, którą daje powyższy przepis. Otóż, stosownie do postanowień art. 16 par. 6 k.k.s., przepisu art. 16 par. 1 nie stosuje się wobec sprawcy, który:
- kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego;
- wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego;
- zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zgłoszenia czynnego żalu dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku;
- nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.
Sprawcy, którzy nie są wymienieni w powyższym par. 6, muszą mieć jednak na uwadze to, że czynny żal jest bezskuteczny w dwóch sytuacjach, tj.:
- jeżeli został złożony w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, lub
- po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.
Ponadto warunkiem, aby czynny żal był skuteczny, jest to, aby:
- w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym,
- a jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty (w razie niemożności ich złożenia – uiścić ich równowartość pieniężną).
Wzór czynnego żalu
Przepisy nie określają dokładnego wzoru czynnego żalu. Powinno ono jednak zawierać:
- oznaczenie osoby składającej czynny żal,
- oznaczenie adresata, czyli naczelnika właściwego urzędu skarbowego,
- opis popełnionego czynu i jego okoliczności ,
- wskazanie osób, które miały związek z popełnionym czynem zabronionym,
- informację, czy sprawca naprawił swój czyn, a jeżeli tego nie zrobił – to w jaki sposób i w jakim terminie zobowiązuje się do jego naprawienia.
Jeśli czynny żal jest wnoszony w związku z tym, że nie została złożona w terminie deklaracja podatkowa, deklarację tę należy przesłać wraz z czynnym żalem.
Czynny żal można złożyć w formie pisemnej, ustnie – do protokołu lub elektronicznie.
Urząd właściwy do złożenia czynnego żalu
Czynny żal należy złożyć do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla podatnika. To oznacza, że mimo iż od 1 stycznia 2023 r. weszło w życie rozporządzenie z 13 października 2022 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie wyznaczenia organów Krajowej Administracji Skarbowej do wykonywania niektórych zadań Krajowej Administracji Skarbowej oraz określenia terytorialnego zasięgu ich działania – nic się nie zmieniło w kwestii adresata czynnego żalu. Na uwadze należy mieć także to, że w dalszym ciągu, w sytuacji gdyby pismo zawierające czynny żal zostało skierowane do niewłaściwego naczelnika urzędu skarbowego, organ ten przekaże je do właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Stanowi o tym art. 170 par. 1 i 2 ordynacji podatkowej, zgodnie z którym jeżeli organ podatkowy, do którego podanie wniesiono, jest niewłaściwy w sprawie, powinien niezwłocznie przekazać je organowi właściwemu, zawiadamiając o tym wnoszącego podanie. Podanie wniesione do organu niewłaściwego przed upływem terminu określonego przepisami prawa uważa się za wniesione z zachowaniem terminu.
Podstawa prawna:
- art. 16 ustawy z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 859 ze zm.)
- art. 70 par. 1 i 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r., poz. 2651 ze zm.)